De wijk Tabaksteeg was niet ieders droomliefje

LEUSDEN Voor de website de Stadsbron maakte Marcel Koch aan de hand van interviews met betrokkenen een reconstructie van de totstandkoming van de wijk Tabaksteeg. De komst van de woonwijk in Leusden-Zuid ging niet zonder slag of stoot. In deel 1: de bestuurders. ,,Zo'n rijk landschap ga je toch niet verknallen door er huizen te bouwen?"

Marcel Koch

Toen hij met veel elan het plan van de raad opwierp om te bouwen aan de agrarische zuidkant van het dorp stonden de tegenstanders bij wijze van spreken met kalasjnikovs klaar. Toenmalige wethouder ruimtelijke ordening Joost de Jongh (72) zegt het met een schaterende lach. ,,Ik heb daar geen moment van wakker gelegen. Zoiets gaat altijd voorbij. Ik ben altijd een gangmaker en een doordouwer geweest. Ook in mijn periode als wethouder. In Leusden-Zuid, dat een dorp in een dorp was en waar het VVD electoraat goed vertegenwoordig was, waren ze niet happy dat uitgerekend een VVD-wethouder in hun achtertuin wilde bouwen. Dat telde voor mij niet, want als wethouder voer je het beleid van de raad uit en neem je beslissingen voor het grote belang en niet voor een klein clubje inwoners.''

RAAR Joost de Jongh is vanaf het begin op dreef. Hij houdt zich verre van mistig taalgebruik. Maar zeg niet dat hij een vlotte babbel heeft, want dan reageert de geboren Amsterdammer als door een adder gebeten. Corrigeert streng vanachter zijn modieuze uilenbrilletje: ,,Ik kan mijn visie goed verwoorden, dat is heel wat anders.''

De voormalige wethouder van Leusden (van 1987 tot 1998) woont sinds 1962 in het dorp en heeft er naar eigen zeggen alles gebouwd zien worden. ,,Weet je wat zo kenmerkend is voor Leusden? Als iemand in dit dorp komt wonen, mag er daarna niemand meer bij. Ik heb dat altijd heel raar gevonden.''

Zijn voorganger en partijgenoot Jan Wagenaar (wethouder van 1972 tot 1987) stond bekend om zijn expansiedrift. Een wethouder met de voet aanhoudend op het gaspedaal. Met een brandende bouwambitie stoomde de VVD-er Leusden op in de vaart der volkeren. Maar Wagenaar overspeelde zijn hand begin jaren zeventig toen hij het voornemen had om te bouwen ten zuiden van de Schoolsteegbosjes in het Langesteeggebied. De Jongh liet een nieuwe poging om dit stuk grond te ontwikkelen wijselijk achterwege. ,,In die locatie wilde ik geen energie meer insteken. Die strijd was gestreden.''

(Artikel gaat verder onder de afbeelding).

OPGESLURPT Alle varianten in overweging nemend was bouwen tussen de Pon-spoorlijn en Leusden-Zuid de meest logische keuze om Leusden meer volume te geven. Vond De Jongh, vond de gemeenteraad. De provincie Utrecht dacht daar anders over. Bouwen in de zogeheten Pon-driehoek werd klakkeloos van tafel geveegd. ,,Toen was er voor mij als wethouder werk aan de winkel.'' Met zichtbaar plezier draait De Jongh de film fragmentarisch terug. ,,Gedeputeerde Gerard Schapenk van het CDA vond dat we beter richting Amersfoort konden opschuiven. No way! Ik heb het zelfs geen moment overwogen. Elke stap richting Amersfoort zou als een toenadering worden uitgelegd en ik vond dat Leusden niet mocht opgaan in Amersfoort. O zeker, de angst om opgeslurpt te worden door Amersfoort was latent aanwezig.''

In die locatie wilde ik geen energie meer steken. Die strijd was gestredenNoord werd het dus beslist niet. Op de oostflank zag de wethouder wel mogelijkheden, maar daar was in voorgaande jaren ook hommeles over geweest. De Jongh schudt het hoofd: ,,Ooit heeft iemand bedacht dat er over het Valleikanaal niet gebouwd mag worden. Daar heb ik mij zeer over verwonderd. Het Valleikanaal als natuurlijke grens? Dat kanaal is ook maar door een Rijkswaterstaatingenieur als werkgelegenheidsproject in de jaren dertig op de kaart ingetekend. Wat is daar zo natuurlijk aan? Ja, de angst was dat Leusden dan zou groeien naar 65.000 inwoners, nou en! Ik zag het probleem niet.'' Aangezien het westelijke gedeelte te smal was, restte het buitengebied in zuid als geschikte bouwlocatie. ,,Er waren al voorzieningen zoals buurtwinkelcentrum De Bieshaar en een zwembad, waar autodealer Pon aan had meebetaald. Dat had burgemeester Buining destijds bedongen toen hij Pon naar Leusden lokte. Dat vind ik nou van visie getuigen.''

Uiteindelijk vond De Jongh de provincie aan zijn zijde. Maar binnen het college had hij eveneens een vlekje weg te werken. Wethouder Corri Verduin van de PvdA (wethouder van 1982 tot 1994) wenste niet gedwee het spoor van De Jongh en consorten te volgen. Verduin was het zwarte schaap in de coalitie. ,,Toen ik in het college kwam, ging de vlag halfstok'', stelt ze in haar appartement boven het Huis van Leusden. ,,Ik was in de ogen van mijn coalitiepartners VVD en CDA de notoire dwarsligger. Ik verstierde altijd hun plannetjes. Ze konden mijn bloed wel drinken.'' Verduin (86) vocht als hoeder van het groene landschap te vuur en te zwaard tegen ontwikkeling in zuid. ,,Ik heb destijds een minderheidsstandpunt ingenomen en dat werd mij door mijn collegebestuurders niet in dank afgenomen. Het gebied waar het college zijn zinnen op had gezet, was een exceptioneel landschap met elzensingles, een aantal natuurlijke waterbronnen en het vermoeden was dat er zeldzame diersoorten huisden als de zandhagedis, de rugstreeppad en de vleermuis. Een enorm rijk landschap dus. Dat ga je toch niet verknallen door er huizen te bouwen! Het ging me echt aan 't hart.''

EENLING Maar volgens Verduin hadden ze vooral bij de VVD totaal geen oog voor de landschappelijke waarde van het gebied. ,,De Jongh was maar met één ding bezig: hij wilde Leusden groter en groter maken.'' De Jongh verdedigt: ,,Bij Corri was elk groen landschap uniek. Dus ook de Pon-driehoek. Ze repte inderdaad over de unieke dierenpopulatie en wees op het aanwezige kwelwater en de waterbronnen. Ik dacht: het zal allemaal wel.'' Verduin: ,,Het probleem destijds was dat ik er alleen voor stond. Coalitiepartijen VVD en het CDA zweerden samen. Ik moest het dus via andere wegen doen: via de provincie, de publiciteit of ik ging zelfs op de markt staan om ruchtbaarheid aan mijn standpunt te geven. Als eenling in het college kon ik de strijd voor behoud van het unieke landschap niet winnen.''

Verduin meent dat Leusden er heel anders had uitgezien als zij niet geregeld dwars was gaan liggen. ,,Als we de VVD ongestoord hun gang hadden laten gaan, had Leusden nu zo tegen pakweg 90.000 inwoners geteld. Nou laat het mijn verdienste zijn dat dit niet is gebeurd.''

Als we de VVD hadden gevolgd, zou Leusden nu zo'n 90.000 inwoners tellenNadat Verduin moegestreden het politieke toneel had verlaten, nam partijgenoot Kees de Kruijf haar plaats in. Van 1994 tot 2006 was hij wethouder in het college. De Leusdenaar onthulde in 2006 samen met directeur Henk van den Broek van bouwbedrijf Heijmans het bouwdoek van de nieuwe wijk Tabaksteeg. De Kruijf stond daar niet met het chagrijn van een verliezer in zijn lijf, zegt hij in café Maxima's in de Tabaksteeg. ,,Ik had echt het gevoel dat het een mooie wijk zou worden. Bovendien, in de politiek win je soms en verlies je soms. Als je daar niet tegen bestand bent, moet je een ander vak kiezen.'' De strijd om de Tabaksteeg was volgens De Kruijf niet te winnen. ,,De PvdA was niet tegen bouwen, maar de noordkant leek ons meer voor de hand liggen. Een overweldigende meerderheid in de raad koos evenwel voor bouwen ten zuiden van Leusden. Met name de VVD wilde met alle geweld in het buitengebied bouwen en opteerde daarbij voor dure woningbouw. Tja, en Joost de Jongh kon je wel voor een boodschap sturen. Dat was een makkelijke prater, een zakenman. Ik was het niet altijd met zijn keuzes eens, maar kon desondanks prima met hem samenwerken.''

ROOD Volgens De Kruijf waren De Jongh en ook zijn voorganger Jan Wagenaar ondernemers pur sang. ,,Of Wagenaar de onderkoning van Leusden was? Die kwalificatie onderschrijf ik. Hij heeft tientallen jaren veel macht in het dorp gehad en werd totaal niet gecontroleerd. Daarbij was rood niet zijn favoriete politieke kleur. Wagenaar sprak ooit eens tegen een partijgenoot van mij: 'Je denkt toch niet dat ik voor jouw kiezers ga bouwen.' Dat zei hij in de raadszaal, zonder blikken of blozen. Het liefst hield hij de 'rooien' buiten de deur.''

De Jongh vergoelijkt het gedrag van zijn partijgenoot: ,,Je moet ook de tijdsgeest in ogenschouw nemen. Leusden was in die periode nog klein van omvang en er werd opgekeken tegen een wethouder die voortvarend te werk ging. Dat Wagenaar weinig op had met de linkervleugel van de gemeenteraad was niet slim. Aan de andere kant heeft hij veel goeds gedaan voor Leusden.'' Wagenaar - onder meer initiator voor de aansluiting van Leusden op de A28 - overleed in 1988.

(Artikel gaat verder onder de afbeelding).

Nadat de Pon-driehoek als bouwlocatie goedkeuring kreeg, telde de PvdA zijn knopen en richtte zich vanaf dat moment op de inrichting van de wijk Tabaksteeg. De Kruijf: ,,Ons streven was om er een mooie, duurzame en kwalitatief goede wijk van te maken.'' Aanvankelijk werd er door het gemeentebestuur ingezet op maximaal 800 woningen, maar de PvdA wenste 300 woningen extra. Enerzijds om de wachtlijst van woningzoekenden te verkorten, anderzijds om de beschikbare ruimte zo efficiënt mogelijk te benutten. ,,Die 800 vonden wij verspilling van de schaarse, dure grond. Leusden had dringend behoefte aan meer betaalbare woningen'', vertelt De Kruijf. ,,We moesten per slot van rekening starters en senioren iets bieden. Ik wilde die mensen niet naar Amersfoort jagen.'' De PvdA kreeg bijval van GroenLinks, D66 en ChristenUnie/SGP en zinspeelde zelfs op een referendum om die extra woningen af te dwingen, maar de meerderheid in de gemeenteraad verzette zich tegen dit middel. Na eindeloos gekrakeel in de raad stopte de teller aanvankelijk op 880, maar tikte uiteindelijk door naar 905, waarvan dertig procent sociale woningbouw. De PvdA had daarmee zijn achterban tevreden gesteld.

Als je je hand uit het raam steekt, kun je de muren van de buren aanrakenGESTEGGELD Het is in de zomer van 2006 als er eindelijk gestart wordt met de nieuwe woonwijk. Rijkelijk laat vond De Jongh: ,,Er is veel te lang gesteggeld over van alles en nog wat. Ze hadden veel sneller moeten beginnen met bouwen. Niet eerst alle voor- en nadelen afwegen. Iedereen heeft zo zijn eigen bestuursstijl, maar op een gegeven moment moet er iemand zijn die met zijn vuist op tafel slaat en stellig zegt 'Zo gaan we het doen!' Die attitude miste ik.''

,,Welke lessen bestuurlijk Leusden uit dit project moet trekken? Dat je niet je oren naar Jan en alleman moet laten hangen en een beetje tempo moet maken. Besturen is geen prijsschieten op de kermis, maar je moet wel gecalculeerde risico's durven te nemen.'' 

De Jongh juicht meer woningbouw in Leusden toe. ,,Stilstand is immers per definitie achteruitgang. Er zijn nog mogelijkheden genoeg in de gemeente.''

De Kruijf erkent de lange voorbereidingsperiode. ,,Maar de Tabaksteeg was voor de gemeente geen routineklus. Heijmans was een geroutineerd en ervaren ontwikkelaar. Vanaf het begin had Heijmans al helder hoe het zou kunnen of moeten worden. Feitelijk zat het planontwerp bij hen al in de tas, terwijl wij met de gemeenteraad en omwonenden in Leusden-Zuid nog volop aan het discussiëren waren over de invulling van de wijk.''

Over hoe de wijk is vormgegeven zijn de meningen verdeeld. De Jongh is gematigd positief. ,,Ik zie nu mooie huizen op veel te kleine kavels. Het is toch een beetje gepriegel. Als je je hand uit het raam steekt, kun je bij wijze van spreken de muren van de buren aanraken.'' Van Zuidhoek, het zogeheten winkelhart van Leusdens nieuwbouwwijk wordt de voormalige wethouder niet warm. ,,Dat had veel intiemer gemoeten. Het heeft geen allure.'' De Kruijf is enthousiaster in zijn oordeel: ,,Ik vind het oprecht een mooie wijk geworden, waar volgens mij mensen fijn wonen en werken, bijvoorbeeld in de scholen. De ontsluiting van het verkeer aan de noordkant is, geef ik toe, ietwat merkwaardig. Daarmee hebben we ook enorm geworsteld.'' Verduin ten slotte spreekt over een best aardige wijk.

Ze zegt het met zachte stem.