Alleen zijn naam is gevonden

LEUSDEN Henny ten Donkelaar heeft haar opa Jan Hendrik Cretier nooit gekend, maar in haar gedachten was hij altijd aanwezig. Cretier was één van de 659 mannen die op de eerste oktoberdag in 1944 in Putten bij een razzia door de Duitsers werd weggevoerd. Zijn familie ziet hem daarna nooit meer terug.

Vanwege het coronavirus vond de jaarlijkse razziaherdenking in Putten dit jaar zonder publiek plaats. Familieleden en geïnteresseerden konden evenwel de dienst online volgen via YouTube. Ze heeft niet gekeken. Te pijnlijk, antwoordt de 74-jarige Ten Donkelaar. ,,Ik heb het ook nooit kunnen opbrengen om naar de herdenkingsdienst te gaan. Voor mijn opa is in Putten alle ellende begonnen.’’

GOEDZAK Ten Donkelaar ontvangt me thuis in Leusden-Centrum. Op tafel ligt documentatie over Kamp Amersfoort, een oproep uit dagblad Trouw uit 1945, een boek over de razzia, kopieën uit archieven en oude zwartwit foto’s van haar opa Jan Hendrik die ze alleen van verhalen kent. ,,Dit is hem dus’’, zegt ze terwijl ze een foto van haar grootvader toont. ,,Van mijn oma heb ik begrepen dat hij een goedzak was en een goed timmerman. Hij had een aannemersbedrijf, maar later werkte hij voor het ministerie van Waterstaat. Ten tijde van de razzia was hij als waker werkzaam bij de Zuiderzeewerken. Hij was 47 jaar toen hij werd gearresteerd.’’

Dat was op 1 oktober 1944. Cretier is met de fiets op weg naar huis als hij wordt aangehouden door de Duitsers en meegenomen wordt naar de Hervormde Kerk waar hij enige tijd wordt vastgehouden. Zijn arrestatie komt voort uit een door het verzet gepleegde overval op een Duitse wagen. In de beschieting die volgt komen een Duitse officier en een verzetsstrijder om het leven. De bezetter reageert met een vergeldingsactie waarbij een groot deel van de mannelijke bevolking van Putten wordt opgepakt. ,,Mijn opa was woonachtig in Edam, maar was voor zijn werk in Putten. Hij was op het verkeerde moment op de verkeerde plek.’’

Na een kort verblijf in Kamp Amersfoort wordt Cretier weggevoerd naar concentratiekamp Neuengamme. En dan wordt het lange tijd stil. ,,Na de bevrijding heeft mijn oma nog een oproep geplaatst in dagblad Trouw met het verzoek om informatie over zijn verblijfplaats. Maar er kwam geen enkele reactie en is hij officieel als vermist opgegeven.’’

BERGEN-BELSEN In de jaren daarna krijgt de familie verschillende berichten over zijn lot. Zo brieft het Rode Kruis dat hij is overleden op 3 mei 1945 bij de scheepsramp in de Lübecker bocht bij Neustadt - daar werd het Duitse passagiersschip Cap Arcona, waar 5000 gevangenen uit Neuengamme zich bevonden, gebombardeerd door de Royal Air Force. ,,Maar die informatie bleek niet juist.’’

Tot op de dag van vandaag weet Ten Donkelaar officieel niet waar haar grootvader is overleden. Wat ze wel weet is dat hij voorkomt op twee dodenlijsten, in Neuengamme en in Bergen-Belsen. Op laatstgenoemde locatie -het archief daar vermeldt dat Cretier op 25 mei 1945 is overleden - heeft de familie een herdenkingssteen gelegd met daarop de tekst: ‘Niet meer hier toch aanwezig.’
Ten Donkelaar bezoekt de plek jaarlijks.

door Marcel Koch