Ronald Polak verhaalt over [onderduikperiode] vader

23 februari 2021 om 11:15

Over de achtergronden en het verloop van de onderduik verhaalt Ronald Polak, zoon van Samuel, in het boek Mijlpaal in Hamersveld dat de Leusdenaar onlangs in eigen beheer uitgaf.

Aanvankelijk overheerst bij Ronald Polak, oud-geschiedenisleraar en voorzitter van Historische Kring Leusden, de gedachte om pakweg 15 beschreven velletjes A-4 in een map te doen en die aan zijn zoon Maurits te overhandigen. ,,In het gunstigste geval zou die ze hebben bewaard en in het slechtste geval weggegooid’’, zegt Polak met een kwinkslag.

Maar de voorgenomen map groeit uit tot een boek, van 44 pagina’s rijk geïllustreerd met familiedocumenten en zwart-witfoto’s. ,,Wat mijn vader aan mij over de oorlog vertelde was summier, maar na zijn overlijden kreeg ik diens zorgvuldige bewaarde documenten in handen. Ik was verbaasd dat hij zoveel bewaard had. De documenten bepaalden wat ik kon schrijven.’’ Nog een meevaller: tijdens de samenstelling van zijn boek Afgemarcheerd!, over de ontwapening van 13.000 Duitse soldaten op Leusdens grondgebied en gepubliceerd in 2018, kreeg Polak aanvullend en interessant materiaal onder ogen. ,,Toen wist ik: er zit meer in.’’

GECOMPLICEERD Polak (70) stelt voor alle duidelijkheid dat het boek beslist geen biografie over zijn vader Samuel is. ,,Daarvoor is het niet compleet genoeg. Ik sta weliswaar aan de hand van familiedocumentatie uitgebreid stil bij zijn onderduikperiode, wat een enorme impact op zijn verdere leven heeft gehad, maar in het boek belicht ik ook belangrijke gebeurtenissen en begrippen die de periode van bezetting kenmerken, zowel landelijk als Hamersveld betreft. Hierdoor is het meer dan een familieverhaal geworden.’’

Door bepaalde elementen in de context te beschrijven, benadrukt Polak, heeft hij duidelijk willen maken hoe gecompliceerd die bezettingsperiode was. ,,Over de oorlog bestaat zogezegd het ‘gladde verhaal’: de Duitsers waren slecht, Nederlanders bijna allemaal goed en Joden nogal volgzaam, zij hadden toch kunnen onderduiken? Maar zo eenvoudig lag het allemaal niet. In het boek stip ik aan met welke praktische vragen de Joden die wilden onderduiken te maken kregen. Onderduiken was voor velen zeker niet vanzelfsprekend. Bovendien waren in 1942 er nauwelijks schuiladressen beschikbaar.

Mijn vader nam uiteindelijk de beslissing om op een zeker moment onder te duiken. Dat deed hij puur op gevoel. Zijn ooms en tantes maakten een andere afweging en gaven gehoor aan de Duitse oproep om zich te melden voor ‘arbeid in het oosten’.’’

BAKKERSGEZIN Met het oog op keuzes maken belicht Polak ook de handelswijze van de Leusdense gemeenteambtenaar Karel Brouwer, maar dan in de rol van schuilplaatsverlener. ,,Brouwer heeft op een dag moeten besluiten of hij een compleet bakkersgezin uit Amersfoort, de familie Cohen, in zijn huis de Mijlpaal aan de Burgemeester de Beaufortweg 41, moest laten onderduiken. Daar kreeg hij geen drie dagen bedenktijd voor. In een impuls heeft hij gezegd: ik moet deze mensen helpen. En dat terwijl hij kort daarvoor was getrouwd, zijn vrouw in verwachting was en wist welk gevaar hij liep. Maar hij deed het!

En nota bene een maand later steekt hij ook mijn vader Samuel de helpende hand toe door hem in De Mijlpaal te laten onderduiken en later een schuilplek te bezorgen boven het gemeentehuis. Buitengewoon moedig.’’

Polak laat Brouwers’ verzetsmethode waarmee hij vele Joden heeft behoed voor deportatie door de nazi’s, in het boek niet onbesproken. Na de oorlog hielden Brouwer en ‘zijn onderduiker’ Samuel contact. ,,Karel Brouwer was voor mij oom Karel’’, vertelt Polak. ,,hij kwam tot in de jaren zestig op verjaardagen bij ons thuis. Toen hij in 2017 overleed ben ik met mijn beide zussen ook op zijn uitvaart geweest. Daar moesten wij zijn. Brouwer heeft tenslotte een essentiële rol gespeeld in mijn vaders leven.’’

Samuel Polak maakt rond jaren tachtig met behulp van de Leusdense journalist Peter Noorland een aanvang met het schrijven van zijn memories. Maar als Noorland kort daarna overlijdt, laat Samuel niets meer over zijn jaren tijdens de bezetting optekenen. ,,Maar Noorland was wel zo kien geweest om destijds de 5 velletjes tekst aan mij te overhandigen. Die tekst heb ik letterlijk afgedrukt in het boek en beschouw ik als een bijzondere en zeer waardevolle bijdrage.''

De oorlog laat diepe sporen na
Samuel Polak (roepnaam Sem, maar tijdens de bezetting is zijn schuilnaam Jo Geerts) blijft na de oorlog in Leusden als gemeenteambtenaar werken. Ook is hij actief als secretaris van de plaatselijke PvdA. ,,Hij was van mening dat je als ambtenaar best je politieke voorkeur mocht uiten." In 1949 trouwt Samuel met Dien Bouw. Ze krijgen drie kinderen, een zoon en twee dochters en vestigen zich in een huurwoning aan de Arnhemseweg nummer 50. De oorlog laat diepe sporen na in het leven van Samuel. Vanaf zijn vijfenveertigste kampt hij met depressies en wordt hij met enige regelmaat opgenomen in het ziekenhuis. Samuel Polak overlijdt in 1993 op 70-jarige leeftijd als gevolg van een maagbloeding.

Mijlpaal In Hamersveld is te bestellen via polak.ronald@gmail.com en kost € 8,75.