'De wijk Tabaksteeg had wel groener gemogen'

LEUSDEN Voor de website De Stadsbron maakte Marcel Koch aan de hand van interviews met betrokkenen een reconstructie van de totstandkoming van de wijk Tabaksteeg. De komst van de woonwijk in Leusden-Zuid ging niet zonder slag of stoot.

Marcel Koch

De klimaatverandering vergt een andere kijk op de ontwikkeling van nieuwe woonwijken. Dit stelt Frans ter Maten, heemraad van het waterschap Vallei en Veluwe. In deel 5 van deze serie laat Ter Maten zijn licht schijnen over de klimaatbestendigheid van de Leusdense woonwijk. ,,Ik sluit niet uit dat als er honderd millimeter of meer boven de wijk Tabaksteeg valt, de straten blank komen te staan.''

In welke hoedanigheid heeft u het project de Tabaksteeg gevolgd?

,,Als betrokken Leusdenaar, directeur van Landschap Erfgoed Utrecht en de laatste jaren als bestuurder van het waterschap Vallei en Veluwe. Ik had weliswaar niet direct bemoeienis met het project, maar volgde het wel nauwlettend vanaf de zijlijn.''

Vergroenen is goed voor de waterhuishouding en zorgt voor verkoelingEr is destijds veel te doen geweest over de waterhuishouding. Critici beweerden dat De Tabaksteeg zogezegd geen droge voeten wijk zou worden

,,Het is zeker een punt van aandacht geweest bij de bouw van de wijk. De Tabaksteeg ligt op een redelijk laag gebied, maar nog steeds boven NAP. Neem van mij aan dat er goed is nagedacht over de waterhuishouding. Het waterschap heeft vanaf de start van het traject advies gegeven en in de eindfase ook een zogenaamde watertoets gedaan.

Tegenwoordig zit het waterschap nog nadrukkelijker aan de ontwikkeltafels, om in een vroeg stadium de waterkennis en kunde in te brengen. Het waterschap, en dat zal niet verrassend zijn, vindt dat water 'het primaire ordenende principe' moet zijn bij nieuwe ontwikkelingen. Zeker als we bedenken dat de klimaatverandering en daarmee gepaard gaande weersveranderingen (piekbuien, langdurige droogte en hittestress) vragen om een klimaatrobuuste en toekomstbestendige woonomgeving.''

De Leusdergrift is de scheidslijn tussen wijk de Tabaksteeg en Leusden-Zuid. Bij de komst van nieuwe woonwijk is hij verbreed, maar niet tot aan het einde bij de Koningin Julianalaan in Zuid. Wat is daarvan de reden?

,,Verder verbreden was niet mogelijk omdat dat ten koste zou gaan van de bouwgrond. En grond afknabbelen van de aangrenzende tuinen van de bewoners aan de Koningin Julianalaan was ook geen optie.''

Die zaten daar niet op te wachten?

,,Nee uiteraard niet. En ook de projectontwikkelaar wilde geen bouwgrond inleveren. Dus is besloten om de Leusdergrift voor een deel ongemoeid te laten.''

Waarom is de Leusdergrift verbreed?

,,Voor het waterhuishoudingssysteem van de wijk Tabaksteeg is de Leusdergrift van essentieel belang voor het afvoeren en bergen van regenwater. Cultuurhistorisch heeft de Leusdergrift ook betekenis. Het is een van de gegraven griften tijdens de ontginning van dit deel van Leusden een aantal eeuwen geleden. Dit geldt overigens ook voor de Hamersveldsegrift.''

Tja, de exploitatie moet wel kloppen hè. En dus wint steen het dikwijls van het groen. Ontzettend jammerWelke maatregelen zijn er bij de aanleg van de wijk Tabaksteeg genomen?

,,Los van het verbreden van de Leusdergrift is het gebied opgehoogd met zand, is er ruimte voor groen gecreëerd en er zijn de nodige vijverpartijen aangelegd. Daarmee kan echter niet voorkomen worden dat als er een enorme piekbui valt er tijdelijk water op straat zal zijn. Zoveel water kan niet in één keer wegzakken in de grond of naar watergangen stromen.''

Wat daarmee te doen?

,,Ergens moeten we leren leven met deze nieuwe extremen en daar hoort zowel aanpassing als acceptatie bij. Groot zorgpunt is daarbij wel de zogenaamde verstening van de tuinen. Als iedere bewoner de helft van de tegels uit de tuin zou halen en deze zou vervangen voor groen, zou dat enorm helpen.''

Zijn de getroffen maatregelen afdoende voor de toekomst?

,,Met de kennis van nu had de wijk Tabaksteeg nog veel klimaatrobuuster gebouwd kunnen worden, met meer water en veel meer robuust groen. Dus niet een paar plantjes met een paar boompjes, maar een veelvoud daarvan.''

Krijgt de Tabaksteeg het zwaar te verduren met die piekbuien?

,,Ik sluit niet uit dat als er bijvoorbeeld 100 millimeter of meer boven de Tabaksteeg valt, de straten blank komen te staan, want zoveel water ineens kan het watersysteem daar niet aan. Geen enkel watersysteem trouwens. Dus zal je voorzorgsmaatregelen moeten nemen. Dat gebeurt bijvoorbeeld in Barneveld. Daar zijn in sommige nieuwbouwwijken de stoepranden hoger gemaakt. Een uitstekende maatregel.''

Verwijst naar: ,,Het waterschap heeft samen met de gemeenten in haar werkgebied , dus ook gemeente Leusden, een klimaat effect Atlas gemaakt. Hierin is op straatniveau te zien wat er gebeurt als er bijvoorbeeld een piekbui van 80 millimeter water valt. Met hulp van deze informatie kunnen gemeenten, inwoners en waterschap preventief actie ondernemen om de wateroverlast tegen te gaan.''

(Artikel gaat verder onder de afbeelding).

Wat had u in de Tabaksteeg willen doen om het klimaatrobuster te maken?

,,Ik zou de wijk nog groener hebben gemaakt, maar ik realiseer me dat dit ten koste zou zijn gegaan van het aantal huizen. Met andere woorden: dan raak je weer verzeild in een politieke discussie. De woonwijk Leidsche Rijn in Utrecht is daarvan een goed voorbeeld. Over het oorspronkelijke plan van stedenbouwkundige Riek Bakker, met heel veel groen in de wijk, was iedereen laaiend enthousiast. Maar in de praktijk is er van dat groen maar weinig overgebleven. Tja, de exploitatie moet wel kloppen hè. En dus wint steen het dikwijls van het groen. Ontzettend jammer.''

,,Vergroenen van de wijk is niet alleen beter voor de waterhuishouding, maar zorgt ook voor verkoeling en dat hebben we nodig in droge en hete periodes waar we nu steeds meer mee te maken hebben. In de zomer van 2018 bijvoorbeeld was het drie maanden achtereen kurkdroog. Op de Hof in Amersfoort was het om elf uur 's avonds nog 27 graden, want steen blijft heet. Daarentegen was het langs de singels met de bomen 22 graden. Dat bewijst dat groen in combinatie met water verkoelt. We moeten dus met elkaar woonwijken ontwikkelen die veel groen en voldoende water hebben.''

Als de Grebbedijk doorbreekt, staat Leusden twee meter onder waterAls ik de site overstroomik.nl raadpleeg, zie ik dat mijn woning - ik woon zelf in de Tabaksteeg - bij een calamiteit maximaal 2 meter overstroomt

,,Ja, maar dat heeft niets van doen met de lage ligging van de wijk of door piekbuien. Het is gebaseerd op de Grebbedijk, die tussen Wageningen en Rhenen ligt. Als die doorbreekt, staat Veenendaal binnen 16 uur 3 à 4 meter onder water, en Leusden twee meter, waaronder dus ook jouw woning. Als de dijk doorbreekt, gutst het in no-time de Gelderse vallei door, want het hoogteverschil tussen de Grebbedijk en Amersfoort is circa 9 meter. Vandaar dat we nu bezig zijn om de Grebbedijk supersterk te maken. Wij maken de Grebbedijk veilig voor scenario 2050.''

Wat vindt u van zo'n app?

,,Hoe meer aandacht voor waterbeheer, hoe beter.''

U bent ook lange tijd directeur Landschapsbeheer Utrecht geweest. Over de locatie van de wijk Tabaksteeg, de zogeheten Pon-driehoek, was de nodige commotie. Tegenstanders vonden dat het exceptionele stuk grond ongemoeid moest worden gelaten en menigeen bracht ook het argument in dat het bouwen van de wijk gevolgen zou hebben voor het beschermde natuurgebied de Schoolsteegbosjes, in verband met het verstoren van de kwelstromen uit de Gelderse vallei

,,Dat kwelstroomverhaal is vrij complex. Je hebt diepe en ondiepe kwelstromen. Het essentiële schone water zit in de diepe kwelstromen, want dat is het minst belast met bijvoorbeeld fosfaat. Maar hoe die kwelwaters exact ondergronds lopen, is moeilijk te traceren. De bouw van de wijk zal ongetwijfeld effect hebben gehad op de kwelstromen, maar of het een negatief effect heeft gehad op de Schoolsteegbosjes is nog maar zeer de vraag, het is nauwelijks te bewijzen. Geldt voor elke ingreep die je in de Gelderse valleistroom doet, kwelstromen verstoor je altijd.''

Begreep u de ophef?

,,Dat verschillende bewoners uit Leusden-Zuid alle mogelijke argumenten hebben gebruikt om de wijk tegen te houden, zie ik als een normaal proces. Bij een nieuwe woonwijk komt altijd gedoe. Als mensen hun prachtige uitzicht dreigen te verliezen, komen ze doorgaans in verzet. Het is hun goed recht. Overigens denk ik dat geen enkel college daar nerveus van wordt. Neem nou de komst van windmolens. Ook daar is altijd gemor over. Het zou minder van betrokkenheid duiden als het gelaten wordt geaccepteerd. Gelukkig hebben we in dit land het recht om te ageren. Maar ik vind ook dat de overheid op een gegeven moment wel moet doorpakken.''

Wat vond u van de gekozen plek?

,,De Pon-driehoek was een typisch Leusdens landschap met mooie elzensingels en verkavelingspatronen, maar eerlijk gezegd ken ik mooiere en uitzonderlijke gebieden binnen de grenzen van Leusden. Bijvoorbeeld de landgoederen De Boom en Den Treek. Als je Leusden scant, vond ik het geen onlogische keuze om in de Pon-driehoek een nieuwe woonwijk te bouwen.''

,,Als je met een melancholische blik naar Leusden kijkt, is er in de loop der jaren natuurlijk veel aan groen landschap verdwenen, maar ik vind Leusden nog steeds een aantrekkelijk landschap hebben.''