Jan Slomp bij het monument voor schuilplaatsverleners, van kunstenaar Eric Claus, in het bos schuin tegenover de ingang van Kamp Amersfoort.
Jan Slomp bij het monument voor schuilplaatsverleners, van kunstenaar Eric Claus, in het bos schuin tegenover de ingang van Kamp Amersfoort. Marcel Koch

‘Vertel nooit en te nimmer hoe je heet’

13 mei 2020 om 11:30 Historie Leusden viert 75 jaar bevrijding

AMERSFOORT Dit jaar vieren we dat Nederland 75 jaar geleden werd bevrijd van de Duitse bezetting. In 2020 willen we met de krant op allerlei manieren stilstaan bij dat gegeven. Met een serie over lokale oorlogsmonumenten en de verhalen erachter in Amersfoort en Leusden. Maar ook met artikelen over andere herinneringen aan die ingrijpende periode 1940-'45.

Marcel Koch

Jas aan of jas uit?’’, vraagt hij terwijl hij nog vlotjes een zakkam door zijn haar haalt. Meteen daarna geeft hij zelf het antwoord: de jas gaat uit. De donkerblauwe colbert zichtbaar is hem liever. Jan Slomp staat op het punt gefotografeerd te worden bij het monument voor schuilplaatsverleners in het bos schuin tegenover de ingang van Kamp Amersfoort. Slomp heeft een persoonlijke band met het monument. Zijn vader, Frits Slomp, gereformeerd predikant te Heemse, bij Hardenberg, richtte in 1943 de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO) op. Hiertoe aangespoord door Heleen Kuipers-Rietberg -hoofdbestuurslid van de landelijke bond van gereformeerde vrouwen. ,,Het monument’’, zegt Slomp nog voordat hij geduldig voor de camera poseert, ,,is een eerbetoon aan alle schuilplaatsverleners in de Tweede Wereldoorlog die met gevaar voor eigen leven vele mensenlevens hebben gered.’’ Frits Slomp alias Frits de Zwerver was er daar één van.

PROMINENTE PLEK Een paar weken eerder. Jan Slomp (87) ontvangt thuis in het keurige en kalme Leusden-Zuid waar hij sinds eind jaren zeventig woont. Een mini-replica van het monument voor schuilplaatsverleners siert de schoorsteenmantel. Bij aanvang van ons gesprek zet hij het beeldje pontificaal op tafel. Slomp is er zichtbaar blij mee. ,,Het jammerlijke is wel dat velen in Leusden en Amersfoort nog nooit van het schuilplaatsverleners-monument hebben gehoord. Ik zou graag zien dat het monument in de uitbreidingsplannen van Kamp Amersfoort (in volle gang, red) iets meer aandacht krijgt. Een prominentere plek zou mooi zijn. Maar daar ga ik niet over.’’

(Artikel gaat verder onder de afbeelding.)


Een mini-replica van het monument voor schuilplaatsverleners. - Marcel Koch

Slomp kreeg het bronzen beeldje van de Stichting Schuilplaatsverleners cadeau als dank voor zijn toespraak bij de onthulling van het monument op 27 maart 2015. ,,Omdat mijn vader voorzitter was van de LO vond de stichting mij de aangewezen persoon om een toespraak te houden. Uiteraard wilde ik dat graag doen. Ik vond het een prachtig initiatief. Eindelijk was er, zeventig jaar na dato, voor dit anonieme leger aan gastvrouwen en gastheren een monument. De onthulling ontroerde mij zeer.’’

Het jammerlijke is wel dat velen in Leusden en Amersfoort nog nooit van het schuilplaatsverleners-monument hebben gehoord

MOED Als Slomp zijn ogen stevig dichtknijpt, ziet hij alles weer voor zich. Zijn terugblik begint zo: ,,In januari 1943 stond er een landelijke organisatie op poten. Naar schatting werden er voor 320.000 mensen een schuilplaats geregeld. De gemiddelde leeftijd van de LO-medewerker was ruim dertig. Een derde van hen waren gereformeerd, een kwart hervormd, een vijfde katholiek en de overigen doopsgezind en niet-kerkelijk, volgens de lijst van gevallenen. Mijn vader was als voorzitter op zijn taak berekend. Aan moed ontbrak het hem niet. Los daarvan was hij een wilskrachtig figuur met grote mensenkennis en een groot psychologisch inzicht. Hetgeen nodig was om zijn medewerkers voor de LO zorgvuldig en in het diepste geheim te selecteren.’’ 

Wat later in het gesprek zegt hij over zijn vader: ,,Hij heeft mij en mijn zus Janke kritisch gemaakt op ideologieën. Aan elk -isme, zei hij, zitten negatieve kanten. Of het nou het communisme betreft of het islamisme of het zionisme: elke ideologie maakt zijn slachtoffers. In Pakistan, waar ik voor langere tijd als islamoloog heb gewerkt, zijn dat de christenen. Palestijnen lijden onder het zionisme en zo kan ik nog wel even doorgaan.’’

MEESTERLIJK Slomp kent de verzetsdaden van zijn vader als geen ander. Menig auteur die over zijn vader schreef, ging dikwijls pas over tot publicatie nadat hij de tekst op feiten had getoetst. Niet zo verwonderlijk. Veel gebeurtenissen die destijds thuis, in de pastorie in Heemse plaatsvonden, heeft Slomp nog haarscherp op het netvlies staan. Bovendien kan hij er even meesterlijk als hartstochtelijk over vertellen. Niet voor niets is de nog kwieke Leusdenaar kind aan huis bij het junior Verzetsmuseum in Amsterdam waar hij in de schoolvakanties kinderen over zijn ervaringen in de oorlogsjaren vertelt. Slomp reist graag af naar de hoofdstad. Verheugd: ,,Sinds de opening van het Verzetsmuseum in oktober 2013 zijn de bezoekersaantallen flink gestegen.’’ 

Vertelde hij zijn relaas aanvankelijk voor pakweg veertig nieuwsgierige kinderen met hun opa’s en oma’s, in de laatste kerstvakantie waren het er meer dan honderd. Verklaart met een knipoog: ,,Ze kunnen tegenwoordig niet meer schaatsen in de winter dus zoeken ze iets nieuws.’’ Dan serieus: ,,De populariteit van social media zal ongetwijfeld van invloed zijn.’’

Op het eerste schuiladres waar ik verbleef, is naderhand de vader van het gezin doodgeschoten. Dat gaat je niet in de koude kleren zitten

GASTVRIJHEID In de oorlog, zegt hij stellig, heeft hij geleerd te zwijgen. ,,Wat er bij ons thuis gebeurde kon en mocht ik niet aan mijn vriendjes vertellen. Ik kon ze ook niet uitnodigen om bij ons thuis te komen spelen. De pastorie was omzoomd door een heg die we expres hoog hadden laten groeien zodat we van buitenaf geen inkijk hadden. Vaders eerste risicovolle daad was het onderbrengen van twee Duitse deserteurs met hun gezinnen in ons dorp. Daarna volgden er meer onderduikers zoals de Joodse Rachel de Leeuw die we Doortje noemden. Zij werd in de pastorie verborgen gehouden. Toen mijn vader op een gegeven moment zelf ondergedoken zat, omdat de Duitsers hem in de smiezen hadden, heb ik zelf onderduikers naar hun schuilplek gebracht. Bij afwezigheid van mijn vader regelde mijn moeder dat. Eerst gaf ze de mensen die zich bij ons meldden een maaltijd. Daarna werd mij opgedragen de onderduikers in alle voorzichtigheid naar hun onderduikadres te brengen. Bij de mensen bij wie ik ze bracht stond de deur niet op een kier, maar wagenwijd open. Die gastvrijheid symboliseert het monument voor schuilplaatsverleners.’’

(Artikel gaat verder onder de afbeelding.)


'Geregeld maakten we thuis mee dat er werd verteld dat onderduikers die bij ons aan de eettafel hadden gezeten, naderhand waren doodgeschoten of opgepakt.' - Smulders AV

AMERIKAANSE PILOOT ,,Zelf heb ik ook van die gastvrijheid van anderen genoten. Vijf keer ben ik gedurende de laatste oorlogsjaren ondergedoken geweest. Twee keer voor een lange periode, drie keer kort. Het waren allen fantastische mensen die mij in huis namen. Op het eerste schuiladres waar ik verbleef, is naderhand de vader van het gezin doodgeschoten. Dat gaat je niet in de koude kleren zitten. Geregeld maakten we thuis mee dat er werd verteld dat onderduikers die bij ons aan de eettafel hadden gezeten, naderhand waren doodgeschoten of opgepakt. Dat vergeet je niet snel. Het waren keer op keer trieste momenten.’’

Ik had wel een gevoel van trots dat ik als kind van 10, 11 jaar op bescheiden wijze een kleine bijdrage leverde aan het verzet

,,Bang ben ik in die periode nooit geweest. Ik had eerder een gevoel van trots dat ik als kind van 10, 11 jaar op bescheiden wijze een kleine bijdrage leverde aan het verzet. Helemaal toen er op een zekere dag bij ons een gewonde Amerikaanse piloot werd gebracht. Hij was door verzetsmensen uit het ziekenhuis bevrijd. Zij waren daarin geslaagd door een soldaat die voor de kamerdeur stond te overrompelen. Mijn moeder reageerde aanvankelijk afwijzend met het oog op de huiszoekingen die we geregeld moesten doorstaan. Maar uiteindelijk namen we de piloot toch onder onze hoede. De koster, die ook in het complot zat, nam hem mee naar de kerk, naast de pastorie. Onder de preekstoel op het podium was een holle ruimte, daar hielden we hem verborgen. Ik leerde van hem mijn eerste Engelse zin: ‘My name is Jan.’ Hij overleefde de oorlog. Net als Rachel.

NACHTJAPON ,,Mijn ouders vonden het hun christenplicht om mensen in nood een helpende hand te bieden. Zoals alle schuilplaatsverleners realiseerden zij zich wat ze deden risico’s met zich meebracht. Ook ik en mijn zus Janke waren daarvan doordrongen. Ons was ingeprent: ‘als je gepakt wordt door de Gestapo, moet je maar een verhaal fantaseren. Vertel nooit en te nimmer hoe je heet.’ Zijn vader werd in 1944 in de Achterhoek opgepakt en overgebracht naar de koepelgevangenis in Arnhem. ,,Godzijdank werd hij door leden van de Landelijke Knokploegen uit zijn cel bevrijd. Uit vrees voor represaille moest ik na de bevrijding van mijn vader onderduiken. Mijn moeder hebben ze twee keer gedreigd te arresteren. Bij één van die keren viel ze pardoes flauw op de grond. Ik vermoed van de spanning. Maar omdat ze gekleed was in haar nachtjapon namen de Duitsers haar niet mee. Daarna werd het te gevaarlijk om nog onderduikers in huis te hebben. Bij een volgende keer zouden ze geheid zijn opgepakt of erger. Mijn moeder incluis." 

Als je gepakt wordt door de Gestapo, moet je maar een verhaal fantaseren. Vertel nooit en te nimmer hoe je heet

Uiteindelijk, vervolgt Slomp, hebben 1700 verzetsmensen van de LO en LKP de oorlog niet overleefd. ,,Ze stierven in concentratiekampen, voor het vuurpeloton of in een vuurgevecht. Mijn vader kende velen van hen.’’ Frits Slomp alias Frits de Zwerver - hij zwierf voor de organisatie stad en land af - stierf in 1978 op 80-jarige leeftijd. In 2014 kregen hij en zijn vrouw Tjaltje ten Kate postuum de Yad Vashem-onderscheiding toegekend. De uitreiking vond plaats in het Verzetsmuseum in Amsterdam. Jan Slomp zat op de eerste rij. Toonbaar in colbert.

GEEN BRONS MONUMENT Het nationale monument voor schuilplaatsverleners is er gekomen op initiatief van wijlen Piet. H. Hoevenaars van Rotary Amersfoort en is gemaakt door kunstenaar Eric Claus. Los van de speech die Jan Slomp bij de onthulling hield, woonde hij ook op verzoek van de stichting enkele vergaderingen van het voorbereidingscomité bij. Slomp: ,,Aanvankelijk was het de bedoeling dat het kunstwerk van brons zou worden gemaakt. Maar ik wist dat elders in het land twee bronzen oorlogsmonumenten waren gestolen. Vanwege de hoge prijs van brons. Op mijn advies is toen voor een ander materiaal gekozen. Wat de kunstenaar daarvan vond? Die moest, meen ik, wel even slikken. Maar een bronzen monument middenin het bos zou een makkelijke prooi voor dieven zijn geweest.’’ 

Kunstenaar Claus maakte een cortenstalen monument, met twee panelen. Aan de voorzijde van het ene paneel een gesloten deur met een goed man (met gouden rand) en een slechte man, de schaduw. Het andere paneel toont een open deur. Het monument werd onthuld door Ronald Leopold, algemeen directeur van de Anne Frank Stichting.

Eredoctoraat Jan Slomp studeerde theologie en werd in 1962 predikant in het Groningse Zijldijk. In 1964 vertrok hij voor 13 jaar naar Pakistan om daar te werken als islamoloog in dienst van de kerken. In 1994 kreeg hij een eredoctoraat van de Protestants Theologische Universiteit. Slomp woont in Leusden-Zuid.


Video: Ewerdt Heideman/Smulders Audiovisueel

Lezers die zelf een bijzondere herinnering koesteren aan de gebeurtenissen waar een lokaal oorlogsmonument aan memoreert of met een (familie)band met betrokkenen hiervan, zijn meer dan welkom om deze te delen via marcelkoch@mac.com. Wellicht leidt dit verhaal of deze anekdote tot een nieuwe publicatie.

(Deze serie komt mede tot stand dankzij een bijdrage uit het fonds Projectsubsidies Journalistiek van de gemeente Amersfoort).

Een mini-replica van het monument voor schuilplaatsverleners.
'Hello, I'm Jan', leerde hij van een Amerikaanse piloot.
In 2014 kregen Frits Slomp en zijn vrouw Tjaltje ten Kate postuum de Yad Vashem-onderscheiding toegekend.
'Mijn vader heeft mij en mijn zus Janke kritisch gemaakt op ideologieën. Aan elk -isme, zei hij, zitten negatieve kanten.'
'Geregeld maakten we thuis mee dat er werd verteld dat onderduikers die bij ons aan de eettafel hadden gezeten, naderhand waren doodgeschoten of opgepakt.'
Jolanda Woltjer
Deel dit artikel via:
advertentie
advertentie